tek çenekliler ne demek?
Tek çenekliler (Liliopsida), monokotiller (ya da monokotiledon),
çoğunlukla tek yıllık, haricindeki otsu
bitkileri kapsayan
.
bir bulunduğu
için "bir çenekliler" olarak isimlendirilen, bir çenekliler; 50.000 ve
60.000 arası <small>(IUCN
sistemine göre)</small> 59,300
kapsarlar. Bu gruptaki en büyük
, yaklaşık yirmi bin tür sayısıyla
. Ekonomik önemleri olan
, bu grubun en önemli familyası
konumundadır. Diğer ekonomik önemi olan familyaları ise;
,
,
ve
.
Bir çeneklilerin iletim demetleri genellikle dağınıktır.
olmadığından normal sekonder kalınlaşma
(enine büyüme) görülmez. Bu yüzden boyları uzun, gövdeleri incedir.
genellikle ince uzun, paralel damarlı,
saçaklıdır. Ana kök gelişimi erken durduğu
için saçak kök sistemi bulunur. parçaları
genellikle üçlü olup, çiçek örtüsü çanak yaprak ve taç yaprak şeklinde
farklılaşma göstermez.
Tek çenekliler ya da monokotiller, adından da anlaşılacağı gibi
tohumlarında tek bir (mono-) kotiledon veya embriyonik yaprak içerir.
Sınıflandırma
Tarihte Monokotiller şöyle isimlendirilmişledir:
- Monocotyledoneae - "de Candolle" sistemi ve "Engler" sistemi.
- Monocotyledonlar - "Bentham & Hooker" sistemi ve "Wettstein"
sistemi
- Sınıf: Liliopsida - "Takhtajan" sistemi ve .
- Alt sınıf: Liliidae - "Dahlgren" sistemi ve "Thorne" sistemi
(1992).
- Dal: Monokotiller - "",
"" ve ""' ne göre.
Yukardaki bütün sistemler, bu grup için kendi taksonomilerini
kullanırlar. Bir çenekliler, taksonomideki değişken konumuyla
bilinirler.
Günümüzün moleküler çalışmaları, bir çeneklilerin akrabalık ilişkilerini
açıklamaya yardımcı olmaktadır. , bir çeneklileri bir
olarak görmez, bunun yerine bu grubu
monokotil dalına yerleştirir. Bu sisteme göre tek çenekliler; 11
ve henüz herhangi bir takıma yerleştirilmemiş
1 ayrılırlar:
Cladogram 1: APG IV (2016) için kapalı tohumlularda tek çeneklilerin filojenik durumu
<table>
<tbody>
<tr class="odd">
<td><p><strong>Cladogram 1: Phylogenetic position of the monocots within
the angiosperms in APG IV (2016)</strong> {{barlabel</p></td>
<td><p>size=8</p></td>
<td><p>at1=2|bar1=green|label1=basal angiosperms</p></td>
<td><p>at2=6|bar2=purple|label2=core angiosperms</p></td>
<td><p>cladogram= {{clade|style=font-size:100%;line-height:100%</p></td>
<td><p>label1=<a href="angiosperms" title="wikilink">kapalı
tohumlular</a></p></td>
<td><p>1={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href="Amborellales"
title="wikilink">Amborellales</a>|barbegin1=green</p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href=":Kategori:Nymphaeales"
title="wikilink">Nymphaeales</a>|bar1=green</p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href=":Kategori:Austrobaileyales"
title="wikilink">Austrobaileyales</a>|barend1=green</p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1={{cladex</p></td>
<td><p>1={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href="magnoliids"
title="wikilink">magnoliids</a>|barbegin1=purple</p></td>
<td><p>2=<a href="Chloranthales"
title="wikilink">Chloranthales</a>|bar2=purple</p>
<p><code> }}</code></p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1=<strong>monocots</strong>|bar1=purple</p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href="Ceratophyllales"
title="wikilink">Ceratophyllales</a>|bar1=purple</p></td>
<td><p>2=<a href="İki_çenekliler" title="wikilink">ödikotlar (iki
çenekliler)</a>|barend2=purple</p>
<p><code> }}</code> <code> }}</code>
<code> }}</code> <code> }}</code> <code> }}</code>
<code> }}</code> <code>}}</code></p>
<p>}} }}</p></td>
</tr>
</tbody>
</table>
Cladogram 2: The phylogenetic composition of the monocots
<table>
<tbody>
<tr class="odd">
<td><p><strong>Cladogram 2: The phylogenetic composition of the
monocots</strong></p>
<p>{{barlabel|size=12|at1=5|label1=<a href="Lilioid_monocots"
title="wikilink">Lilioid monocots</a>
|bar1=purple|at2=0.5|label2=Alismatid
monocots|bar2=green|style=font-size:100%;line-height:125%;width:400px;|cladogram=</p>
<p>{{clade</p></td>
<td><p>align=center</p></td>
<td><p>label1= <strong>monocots</strong> 131</p></td>
<td><p>1={{clade</p></td>
<td><p>1={{cladex</p></td>
<td><p>1={{cladex</p></td>
<td><p>label1= </p></td>
<td><p>1= <a href="Acorales"
title="wikilink">Acorales</a>|barbegin1=green</p></td>
<td><p>2= {{cladex</p></td>
<td><p>label1=</p></td>
<td><p>1= <a href="Alismatales"
title="wikilink">Alismatales</a>|barend1=green</p></td>
<td><p>label2=122</p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href="Petrosaviales" title="wikilink">Petrosaviales</a> |
barbegin1=purple</p></td>
<td><p>label1= </p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>label1=120</p></td>
<td><p>1={{cladex</p></td>
<td><p>1=<a href="Dioscoreales" title="wikilink">Dioscoreales</a> 115|
bar1=purple</p></td>
<td><p>2=<a href="Pandanales" title="wikilink">Pandanales</a> 91 |
bar2=purple</p>
<p><code> }}</code></p></td>
<td><p>2={{cladex</p></td>
<td><p>1= <a href="Liliales" title="wikilink">Liliales</a> 121|
bar1=purple</p></td>
<td><p>label2=121</p></td>
<td><p>2= {{cladex</p></td>
<td><p>1= <a href="Asparagales" title="wikilink">Asparagales</a> 120|
barend1=purple</p></td>
<td><p>label2=<a href="commelinids" title="wikilink">commelinids</a>
118</p></td>
<td><p>2= {{cladex</p></td>
<td><p>label1= </p></td>
<td><p>1 = <a href="Arecales" title="wikilink">Arecales</a></p></td>
<td><p>2 = <a href="Poales" title="wikilink">Poales</a></p></td>
<td><p>3 = {{cladex</p></td>
<td><p>1= <a href="Zingiberales"
title="wikilink">Zingiberales</a></p></td>
<td><p>2= <a href="Commelinales"
title="wikilink">Commelinales</a></p></td>
<td><p>label1= </p>
<p><code> }}</code> <code> }}</code>
<code> }}</code> <code> }}</code>
<code> }}</code>
<code> }}</code> <code> }}</code>
<code> }}</code> <code> }}</code> <code> }}</code></p>
<p>}} }}</p></td>
</tr>
</tbody>
</table>
Dal (klad): Monocots (Monokotiller) (Tek çenekliler)
-
Takımı <small>Link</small>
-
Takımı <small>R.Br. ex Bercht.
& J.Presl</small>
- § <small>Vent.</small>
( <small>Takht.
ex Cronquist</small>'yi içine alır.)
- <small>Planch.</small>
- <small>Juss.</small>
()
- <small>Mirb.</small>
- <small>Vines</small>
- <small>Juss.</small>
- <small>Rich.</small>
- <small>Vines</small>
- <small>Bercht. &
J.Presl</small>
- <small>Horan.</small>
- <small>F.Rudolphi</small>
- <small>Takht.</small>
- <small>Dumort.</small>
-
Takımı <small>Takht.</small>
-
Takımı <small>R.Br.</small>
- <small>Blume</small>
- <small>R.Br.</small>
- <small>Fr. ex
Bjurzon</small>
-
Takımı <small>R.Br. ex Bercht. &
J.Presl</small>
- <small>Poit. ex
A.Rich.</small>
- <small>R.Br.</small>
- <small>Caruel</small>
- <small>Gardner</small>
- <small>J.Agardh</small>
-
Takımı<small>Perleb</small>
- § <small>Dumort.</small>
( <small>Lotsy</small>'yi içine alır.)
- <small>Dumort.</small>
- <small>DC.</small>
- <small>Becc.</small>
- <small>Juss.</small>
()
- <small>Batsch ex
Borkh.</small>
- * <small>Hutch.</small>
- <small>Dumort.</small>
- <small>Conran &
Clifford</small>
- <small>Vent.</small>
-
Takımı <small>Link</small>
- $ <small>J.St.-Hil.</small>
()
( <small>F.Voigt</small> ve <small>Borkh.</small> ()'i
içine alır.)
- $ <small>Juss.</small>
( <small>Dumort.</small>
( veya
) ,
<small>Burnett</small>,
<small>Traub</small>, <small>Batsch ex Borkh.</small>,
<small>Bubani</small>,
<small>M.Roem.</small>,
<small>Salisb.</small>'yi
içine alır.)
- <small>Dumort.</small>
- <small>R.Dahlgren
& Clifford</small>
- <small>M.W.Chase, Rudall &
Conran</small>
- <small>R.Dahlgren &
Clifford</small>
- <small>R.Br.</small>
- <small>Juss.</small>
()
- <small>Nakai</small>
- <small>R.Dahlgren &
A.E.van Wyk</small>
- <small>Juss.</small>
( veya
)
- <small>Leyb.</small>
- $ <small>Dumort.</small>
( <small>Juss.</small>
ve <small>R.Br.</small>'yi içine alır.)
- <small>M.W.Chase,
Rudall & M.F.Fay</small>
Dal (klad): (Kommelinidler)
- Familyası <small>Dumort.</small> (Bir takım içinde yer verilmemiştir)
- Takımı <small>Bromhead</small>
- <small>Bercht. &
J.Presl</small> ()
- Takımı <small>Mirb. ex
Bercht. & J.Presl</small>
- <small>Mirb.</small>
- <small>R.Br.</small>
- <small>Airy Shaw</small>
- <small>Link</small>
- <small>Kunth</small>
- Takımı <small>Small</small>
- <small>D.F.Cutler &
Airy Shaw</small>
- <small>Juss.</small>
()
- <small>Endl.</small>
- <small>Juss.</small>
()
- <small>D.F.Cutler
& Airy Shaw</small>
- <small>Martinov</small>
- <small>Dumort.</small>
- <small>Toml. &
A.C.Sm.</small>
- <small>Juss.</small>
- <small>Kunth</small>
- <small>Barnhart</small>
()
- <small>Dumort.</small>
- <small>R.Br.</small>
- <small>Engl.</small>
- § <small>Juss.</small>
( <small>Hanin</small>'yi içine alır.)
- <small>C.Agardh</small>
- Takımı <small>Griseb.</small>
- <small>Juss.</small>
- <small>Nakai</small>
- <small>Vines</small>
- <small>Ridl.</small>
- <small>R.Br.</small>
- <small>Juss.</small>
()
- <small>Hutch.</small>
- <small>Martinov</small>
()
Kullanımlar
Tek çenekliler ekonomik ve kültürel açıdan en önemli bitkiler
arasındadır, taneleri ve nişastalı kök
mahsulleri, palmiyeler, orkideler ve zambaklar dünyadaki temel
besinlerin çoğunu oluştururken birçokları da inşaat malzemesi ve
olarak kullanılır. Tek çeneklilerden olan
, bir hayvan ve insan gıdası kaynağı olarak çok
büyük ekonomik öneme sahiptir ve üretilen
bakımından tarım türlerinin en büyük
bileşenini oluşturmaktadır.
Notlar
Kaynakça
Bibliyografya
Books
Historical
Modern
Symposia
Chapters
-
, in
-
, In .
-
, in
-
, In
-
, in
-
, in
-
, In
-
, in
-
In
-
In
-
, In .
-
, in
-
, in
-
, in
-
in
-
, In
-
In
-
, in
-
, In .
Articles
Phylogenetics
APG
Websites and databases
Dış bağlantılar
Orijinal kaynak: tek çenekliler. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler